مدیریت تهدیدات زیستی و حفظ ذخایر ژنتیکی زنبور عسل ایرانی

شناسـایی تهدیـدات زیسـت محیطـی و راههـای مقابلـه بـا آنهـا در جهـت برقـراری امنیـت غذایـی و همچنیـن حفـظ ذخایر ژنتیکـی از اهـداف مهـم پدافنـد غیـر عامـل در حـوزه کشـاورزی و دامپـروی می باشـد. یکـی از تهدیدهای مهم در حـوزه زنبورداری در ایـران واردات قانونـی و غیر قانونی تولیـدات صنعت زنبورداری مثـل گـرده، مـوم، عسـل، ژل رویال و بخصـوص ملکه زنبورعسـل می باشـد چـرا که ایـن واردات علاوه بـر ناپایداری و غیـر اقتصادی شـدن زنبـورداری و ضربـه بـه تولیـدات داخلـی، تهدیـدی بـرای انقـراض زیرگونـه بومی زنبور عسـل ایرانی به عنـوان یکی از ذخایر ژنتیکی مهم کشـور می باشـد و نوعی تهدید زیست محیطی نیز به دلیـل ورود احتمالـی آفـات و بیماری ها و آسـیب به امنیت غذایی محسـوب مـی شـود.با توجـه به ویژگـی هـای ژنتیکـی و رفتارهای تولیـد مثلـی زنبورعسـل، دخالـت نرهـای حاصـل از ملکـه هـای وارداتـی در جفتگیـری با ملکه ها در مناطق پـرورش ملکه موجب جایگزینـی تدریجـی نژادهـای بیگانه در کشـور شـده و واردات بی

رویـه ملکـه هـای خارجی مـی تواند جایگزینـی نژادهـای وارداتی و از دسـت رفتـن نژادهـای بومـی کشـور را بدنبـال داشـته باشـد. همچنین واردات غیر قانونی ملکه های زنبورعسـل احتمال ورود بیماریهـا و آفـات جدید را نیـز بدنبـال دارد.از بیماریهای جدیدی کـه همزمـان بـا واردات غیـر قانونـی ملکـه در طی سـالهای اخیر از ایـران گـزارش شـده مـی تـوان بـه ویـروس فلجی حـاد اسـرائیلی، نوزادکیسـه ای، دفرمه شـدن بالها، ویروس کشـمیر و سـلول سیاه ملکـه اشـاره کرد. با توجه بـه نقش حیاتی زنبورعسـل در تولیدات کشـاورزی و تولیـد غـذای انسـان و نظـر بـه مجمـوع خطـرات و پیامدهـای ذکرشـده توجـه دقیق بـه این خطـرات ضـروری بوده و بهـره گیـری از ابزارهای قانونی در سـازمان پدافنـد غیرعامل برای بازدارندگـی، کاهـش آسـیب پذیـری و ارتقـای پایـداری ملـی در مقابـل بحرانها و تهدیدات زیسـتی زنبورعسـل ایرانی بعنوان یکی از ذخائـر ژنتیکـی ارزشـمند کشـور و تاثیـر گـذار در امنیـت غذایی کشـور ضـروری بـه نظر می رسـد.

مقدمه

امـروزه امنیـت غذایـی یکـی از ارکان پایـداری، بقـا و اسـتقلال کشـورهای جهـان اسـت و تولیـد پایـدار محصـولات کشـاورزی

بعنـوان غـذای اصلی انسـان نه تنها در کشـورها بلکـه در کل جهان از مقولـه هـای اسـتراتژیک در برنامـه هـای جهانی امنیـت غذایی انسـان محسـوب می شـود. بدیـن ترتیـب شناسـایی تهدیداتـی كـه بهداشـت و سـلامت

عمـوم مـردم، محصولات دامی و كشـاورزی و صنایع وابسـته به آن را بـا خطـر مواجه می سـازد ضـروری اسـت، چراكه این بحـران ها و تهدیـدات موجـب از بین رفتن امنیت غذایـی در جوامع مختلف میشـود. امنیـت غذایـی عبـارت اسـت از دسترسـی فیزیکـی، اقتصـادی و اجتماعـی همـه افـراد در همـه زمانهـا بـه غـذای سـالم و مغـذی کافـی جهـت تامیـن نیازهـای تغذیـه ای و داشـتن زندگـی ایمن و سـالم (فلاحـی و همـکاران، 1396 .)امنیت غذایی دردنیـای امـروز بـرای هر کشـوری ضرورتـی اجتناب ناپذیر اسـت چـرا کـه عدم امنیـت غذایی به عنـوان ابـزاری کارا برای بـه زانو در آوردن کشـورها در جهـان به کار گرفته می شـود لـذا توجه به ابعاد مختلـف امنیـت غذایـی در هر تصمیمـی تضمین کننده اسـتقلال آن کشـور خواهـد بود. حفاظـت از ذخایـر ژنتیکـی کشـور بـه منظـور حفـظ تنـوع زیستی سـرمایه هـای ملـی بـا اسـتفاده از تکنیـک هـای روز دنیـا نیـز مـی توانـد عـلاوه بر برقـراری امنیـت غذایـی، از جملـه اهداف پدافنـد غیـر عامـل در حـوزه کشـاورزی و دامپـروری قـرار گیـرد)اسـدی،1392

اهمیت زنبور عسل

زنبـور عسـل معمولـی mellifera Apis یكـی از مفیدتریـن و تكامـل یافتـه تریـن حشـرات می باشـد كه بـه دلیل بهـره مندی از

زندگی اجتماعی منافع بیشماری را در چرخه محیط زیست ایجاد می نمایـد. زنبورعسـل عـلاوه بـر تولیـد عسـل بـا تولیـد محصولات دیگـر مثـل موم، گـرده، برهمـوم، ژلـه رویـال و زهر و اشـتغالزایی در صنایـع جانبـی نقـش مهمـی در اقتصـاد كشـور ایفـا مینماید. امـا مهمترین نقش این حـــشره دخالت در گردهافشـانی، افزایش محصـولات كشـاورزی و حفـظ محیطزیسـت میباشـد. براسـاس تحقیقـات انجـام شـده نقـش زنبورعسـل در افزایـش تولیـدات كشـاورزی در دنیـا بیـن 143-60 برابـر ارزش تولیـدات مسـتقیم كندوهـای زنبورعسـل میباشـد و در ایـران نیـز تحقیقـات انجـام شـده نشـان میدهـد كـه نقـش زنبورعسـل در گردهافشـانی و افزایش محصولات كشـاورزی 90 برابر عسـل تولیدی ارزش دارد. گـرده افشـانی 47 درصد از محصولات کشـاورزی وابسـته بـه زنبور عسـل اسـت .از ایـن رو اسـت کـه ارزش اقتصـادی زنبـور عسـل را در دنیـا 143-60 برابـر ارزش عسـل تولید شـده در سـال محاسـبه مـی کننـد. بـه عبارتـی دیگـر زنبورعسـل بطـور مسـتقیم و غیـر مسـتقیم در تولید یک سـوم غذای انسـان نقش دارد )طهماسـبی و پورقرایـی، 1379؛ 1976, Gregor Mc.) در مسـیر تکاملـی زنبورعسـل، ایـن موجـود بـه شـدت بـه گلها وابسـته شـده وگلهـا نیـز بـرای بـاروری و پایـداری و بقـا بشـدت به زنبورهـا وابسـته شـده انـد )2010, Vereecken & Dotterl .) محققیـن و کارشناسـان وحـدت نظـر دارنـد کـه کاهـش حشـرات گردهافشـان، یکی از تهدیـدات اصلی برای حفظ تنـوع و گوناگونی بیولوژیکـی اسـت، امـا تأثیـرات و پیامدهـای دقیـق کاهـش آنهـا هنـوز بخوبـی روشـن نیسـت. پژوهشـگران بـر ایـن باورنـد کـه در صـورت نابـودی کامـل گردهافشـانی توسـط حشـرات، تولیـد فرآوردههـای کشـاورزی بـه شـدت تغییر خواهـد کرد. از ایـن رو به عقیـده برخـی از محققین کشـاورزی جهـان در کنـار عوامل اصلی

در تولیـد محصولات کشـاورزی ماننـد آب و خاک، گرده افشـانی و گـرده افشـانها یکـی از نهـاده هـای تولیـد در بخـش کشـاورزی می باشـند. در ایـن رابطـه پروفسـور آلبـرت انیشـتن اظهار داشـته که حیـات در کـره زمیـن بـدون زنبورهـا 4 سـال بیشـتر دوام نخواهـد داشـت )2013, Kanin .)لـذا بـا توجـه به این مطالب زنبورعسـل در تولیـد محصـولات کشـاورزی ، تولیـد غـذای انسـان و امنیـت غذایـی در جهـان نقشـی اساسـی دارد و بـه همیـن دلیل سـازمان ملل روز بیسـتم ماه می )سـی ام خرداد( را روز جهانی زنبورعسـل اعـلام کـرده اسـت )2019, nation United.) زنبورعسـل میلیونهـا سـال قبـل از انسـان در قاره آفریقـا، اروپا و بخشـی ازقـاره آسـیا از جملـه ایـران مـی زیسـته و لذا حفـظ این میـراث گرانبهـا کـه در تولیـدات کشـاورزی و حفـظ زیسـتگاه های طبیعی نقشـی حیاتـی دارد در مناطق انتشـار طبیعی این حشـره ارزشـمند مثـل ایـران از اهمیـت ویـژه ای برخـوردار اسـت. گونـه زنبورعسـل اروپایـی) mellifera Apis )در جهـان بیـش از 24 زیرگونـه یـا نـژاد دارد کـه زنبورعسـل ایرانـی یکـی از ایـن نژادهـا اسـت و در ایـران بخشـی از عـراق، سـوریه و ترکیه زندگـی می کند )طهماسـبی، 1377.)

روش شناسی مطالعه

ایـن مطالعـه کیفـی بـا روش هـای بررسـی اسـنادی و سـپس تحلیــل محتوایــی بــه انجــام رســید.آمار واطلاعــات مــورد نیــاز در ایــن بررســی از منابــع معتبــری ماننــد ســازمان خــوار وبــار جهانـی – فائـو – آمارنامـه معاونـت تولیـدات دامـی وزارت جهـاد کشــاورزی، گــزارش ممیــزی علــوم زنبورعســل ایــران و مقــالات معتبــر بیــن المللــی و داخلــی تهیــه گردیــد. اعتبــار آمــار و اطلاعاتـی کـه از منابـع مذکـور تهیـه شـده و در ایـن مقالـه عرضـه میگـردد را نمیتـوان تأییـد صددرصـد نمـود لکـن بـرای تجزیـه و تحلیـل وضعیـت مناسـب و قابـل اسـتفاده تشـخیص داده شـد. در مطالعـات راهبـردی و آینده پژوهـی از دو روش آینده نگری و آینده نگاری اسـتفاده می شـود. در روش آینـده نگـری بـا بررسـی و تحلیـل گذشـته و حـال، وضعیـت آینـده را پیـش بینـی مـی کننـد و بـرای شـرایط آتـی پیشـنهادهای سـازنده و متناسب با شـرایط مذکور ارائه می کنند. در روش آینده نگاری تحلیل گران و استراتژیسـت ها با بررسی و تحلیـل برنامـه های بلنـد مدت کشـور و آمار و اطلاعـات موجود، آینـده آن کشـور را ترسـیم مـی نماینـد و اجتنـاب از تهدیدهـای آینده را تشـریح مـی کنند. مطالعه حاضر بیشتر از روش دوم تبعیت نموده و تلاش شده با توجه به شرایط حاکم بر کشور و واقعیت های موجود راه های برون رفت از بحران آتی در صنعت زنبورداری ایران ترسیم گردد.

بحث

تهدیـدات مهمـی کـه در شـرایط فعلـی صنعـت زنبـورداری ایـران را بـا خطـر مواجـه سـاخته در دو حـوزه تهدیدات زیسـتی و اضمحـلال ذخائـر ژنتیکـی زنبورعسـل ایرانـی مـی باشـد. تهدیدات زیستی در حوزه زنبورداری یکـی از تهدیدهـای مهم در حـوزه زنبورداری در ایـران واردات قانونـی و غیـر قانونی تولیدات صنعت زنبـورداری مثل گرده، موم، عسـل، ژل رویـال و بخصـوص ملکـه زنبورعسـل مـی باشـد چرا که ایـن واردات عـلاوه بـر ناپایـداری و غیـر اقتصادی شـدن زنبـورداری و ضربـه بـه تولیـدات داخلـی، تهدیدی بـرای انقـراض و اضمحلال زیرگونـه بومـی زنبور عسـل ایرانی به عنوان یکـی از ذخایر ژنتیکی

مهـم کشـور می باشـد و نوعـی تهدید زیسـت محیطی نیـز به دلیل ورود احتمالـی آفـات و بیمـاری هـا و آسـیب بـه امنیـت غذایـی محسـوب می شـود. واردات عسـل بـه ایـران کـه در سـالهای اخیر نمونه هایـی از آن مشـاهده شـده در شـرایطی که ایـران با تولیـد بیـش از 90 هزارتن عسـل بعـد از چیـن و ترکیـه در رده سـوم کشـورهای تولیـد کننـده عسـل در جهـان قـرار گرفتـه (2016, FAO )و حتی نیـاز به فراهم کـردن زمینه های مناسـب برای صادرات بیشترعسـل از ملزومات اساسـی صنعـت زنبـورداری کشـور تعییـن شـده از عملـی غیـر عقلایی اسـت. در واقـع در شـرایط فعلـی کشـورکه صنعـت زنبـورداری در طی سـالهای بعـد از انقـلاب از رشـد کمـی مطلوبـی برخـوردار بـوده و تولیـد عسـل از 6 هزارتـن درسـال 1356 (طهماسـبی ، 1391 ) بـه 90 هزارتـن در سـال 1397 افزایـش یافتـه و مصـرف سـرانه عسـل در ایـران بـا بیـش از هـزار گرم در سـال به کشـورهای توسـعه یافته دنیـا نزدیـک شـده، توجـه بـه کیفیـت عسـل، فـرآوری و بسـته بنـدی مناسـب بـرای توسـعه صـادرات ایـن محصـول از ضروریات صنعـت بـرای پایـداری آن در سـالهای آتـی مـی باشـد. بنابرایـن، ضروریسـت بـرای حمایـت از تولیـد داخـل و پایـداری صنعـت زنبـورداری از واردات عسـل بـه کشـور جلوگیـری شـود و بـا وضـع تعرفـه هـای سـنگین و کنتـرل دقیـق در مبـادی ورودی بـه کشـور واردات ایـن محصـول تحـت کنتـرل قـرار گیـرد.

واردات ژل رویـال بـه کشـور نیـز سـبب عـدم توسـعه تولیـد ژل رویـال در زنبـورداری هـای کشـور مـی باشـد. لازم به ذکر اسـت که در طـی سـالهای اخیـر بـا برگـزاری دوره هـای آموزشـی تولیـد ژل رویـال و نیـز اسـتقبال زنبـورداران و مـردم و وجـود بـازار مناسـب تولیـد ایـن محصـول در ایـران در حـال توسـعه مـی باشـد. مضافـا بـه ایـن کـه کیفیـت ژل رویـال داخلـی نیـز بهتـر از ژل رویـال هایوارداتـی اسـت و علیرغم قیمـت بالاتر ژل رویال داخلی، اسـتقبال بیشـتر مصـرف کننـدگان را بـه خـود اختصـاص داده اند. واردات گرده و موم به کشـور هرچند در مواقعی مورد نیاز باشـد ولـی بایـد بـرای جلوگیـری از ورود عوامـل بیماریزا و آفات بشـدت تحـت کنترل باشـد. امـکان انتقال عوامـل بیماریـزا از جمله عامل بیماریـزای لـوک امریکایـی از طریـق مـوم)2009., al et Ryba ) و نیـز امـکان انتقـال عوامـل بیماریزا از جملـه نوزمـا )پئوکپیبون و همـکاران،2017 ،)لـوک آمریکایـی )ون در اوه، 2003 ،)لارو گچی )2005., al et Flores; 1988., al et Gilliam ،)تخـم سوسـک کوچـک کنـدو)2013., al et Neumann ، )ویروسـها)Meeus 2014., al et )و نیـز انـواع سـموم کشـاورزی )شـوزا و همـکاران،

2006 )ازطریـق گـرده لزوم بررسـی هـای دقیق و نظارتهـای کامل در مبـادی ورودی کشـور را ضـروری مـی سـازد. ایـن موضـوع بـه خصـوص در مـورد آفـات و بیماریهایی کـه هنوز آلودگی بـه آنها در کشـور گـزارش نشـده اسـت اهمیت بسـیار بالاتـری پیدا مـی کند. زیـرا حتـی یـک مـورد ورود گـرده آلـوده به کشـور مـی توانـد باعث آغـاز شـیوع فراگیـر آن آفـت یـا بیمـاری تـازه وارد باشـد و بدیـن ترتیـب آسـیبی جبـران ناپذیـر بـه زنبور عسـل ایرانـی وارد کند. امـا واردات غیـر قانونـی ملکـه هـای زنبورعسـل عـلاوه بـر بـه خطـر افتـادن نـژاد بومـی اکوسیسـتم میزبـان بعنـوان ذخیـره ارزشـمند ژنتیکـی سـازگار بـا شـرایط محیطی و دشـمنان طبیعی و بیماریهـای بومـی، احتمـال ورود بیماریهـا و آفـات جدیـد و غیر قابـل کنتـرل را نیـز بدنبـال دارد کـه بـه دلیل عـدم تطابـق زیرگونه یـا نـژاد میزبـان با دشـمن جدیـد و نیز عدم آشـنایی زنبـورداران با روشـهای مدیریتـی و کنتـرل عوامل خسـارتزای جدید حتی خطر انقـراض گونـه میزبـان را در اکوسیسـتم میزبـان بدنبـال دارد. از بیماریهـای جدیـدی کـه در طـی سـالهای اخیـر از ایـران گـزارش شـده مـی تـوان بـه چنـد بیمـاری ویروسـی جدیـد اشـاره

کـرد کـه در سـال 2014 توسـط محرمـی و مدیرروسـتا گـزارش شـده اسـت. اگرچـه اغلـب عفونت ً هـای ویروسـی معمـولا بـا علائم کلینیکـی آشـکاری همراه نیسـتند ولی تلفیـق انها با سـایر عوامل پاتـوژن باعـث مرگومیـر و خسـارات سـنگین بـه زنبـورداران میگـردد. بیـش از 18 ویـروس شـناخته شـده پتانسـیل آلـوده کـردن زنبورعسـل را دارنـد کـه در ایـن میـان ویروس تغییر شـکل دهنـده بـال Virus Wing Deforming) DWV )یکـی از رایـج تریـن آنهـا مـی باشـد، از دیگـر ویـروس هـا مـی تـوان بـه ویـروس سـلول سـیاه ملکـه، فلجی حـادو فلجی اسـرائیلی)IAPV )اشـاره نمـود که ایـن ویـروس توانایی حمله به تمـام مراحـل زندگی زنبور عسـل را دارد)2014, Chen .) نتایـج مطالعه محرمی و مدیر روسـتا در سـال 2014 نشـان داد کـه ا ز 156 نمونـه، تعداد 9 نمونـه )8/5 )% از نظر ABPV( ویروس فلجـی حـاد(، تعـداد 40 نمونـه )6/25 )% از نظـر BQCV( ویروس

سـلول سـیاه ملکـه( ، تعـداد 29 نمونـه )5/18 )% از نظـر SBV ( ویـروس نوزاد کیسـه ای (، تعداد 12 نمونـه )7/7 )% از نظر CBPV ) ویـروس فلجـی مزمن(، تعـداد 34 نمونـه )8/21 )%از نظر DWV )ویـروس دفرمـه شـدن بالهـا (، و تعـداد 7 نمونـه )5/4 )% از نظـر KBV (ویـروس کشـمیر ( مثبـت بودنـد. همچنیـن نتایـج حاکـی از ان اسـت کـه 83 نمونـه از 156 نمونـه )2/53 )% حـد اقـل بـا یـک ویـروس آلوده بودند.بیشـترین فراوانی آلودگی مربـوط به ویروس BQCV( ویـروس سـیاه ملکـه( بود. و سـپس در رتبـه های بعدی ABPV ،CBPV، SBV،DWV و KBV قـرار دارنـد. 65/62 % از نمونـه هـا ی مثبـت تنهـا بـا یـک ویـروس،69/21 % نمونـه هـا بـا 2 ویـروس،85/10 % نمونـه هـا بـا 3 ویـروس،81/4 % نمونـه هـا با 4 ویـروس بطور همزمان آلوده بودند. ویروسـهای دفرمه شـدن بالها وملک ه و نوزاد کیس ه ای بیش ترین فراوان ی را داش تند .)-Modir 2014, Moharrami; 2015, rousta .) بر اسـاس مطالعه محرمی و همکاران در طی سـالهای 2016 تا 2018 ویـروس فلجـی حاد اسـرائیلی از زنبورسـتان های 3 اسـتان تهران، البرز و مازندران شناسـایی شـد )2018, Moharrami.) از بیـن بیماریهـای ویروسـی فـوق بیمـاری فلجی حـاد و مزمن قبـلا از ایـران گـزارش شـده بود ولـی پنج بیمـاری ویروسـی فلجی اسـرائیلی، نوزادکیسـه ای، دفرمـه شـدن بالهـا، ویـروس کشـمیر و سـلول سـیاه ملکـه از بیماریهـای جدیـدی اسـت کـه همزمـان با

واردات غیرقانونی ملکه ها در سـالهای اخیر از ایران گزارش شـده و لـذا واردات ملکـه می تواند از مهمترین و محتمـل ترین راه های ورود ایـن بیماریهـا به ایران باشـد.

تهدیدات مربوط به اضمحلال ذخائر ژنتیکی زنبورعسل

ایرانی

اسـتفاده از ژنـوم برتـر گیاهـی و حیوانـی از مهمتریـن فاکتور ها در افزایـش تولیـدات کشـاورزی اسـت. بـرای ایـن منظـور علـوم و تکنولـوژی هـای وسـیعی بـکار گرفتـه شـده انـد و دسـتاوردهای بسـیار ارزنده ای در تأمین غذای انسـان و رفع گرسـنگی در جهان با نیّات خیرخواهانه عرضـه کـرده انـد؛ تـلاش های صـورت گرفته بـا نی مـورد تقدیـر اسـت ولـی اسـتفاده ابـزاری یـا سـوء اسـتفاده هـای سیاسـی و اقتصادی و حتی نظامی )بیوتروریسـم( همزمان دنبال گردیده اسـت که لازم اسـت شناسـایی و مدیریت گردند )علیزاده، 1396.) نگاهـی به واردات بـذر خیارسـبز، گوجه فرنگـی، هندوانه و…

در سـال هـای اخیـر گویای آنسـت کـه چه حجـم قابل توجهـی ارز از کشـور سـالیانه خـارج میشـود و بـرای محکم شـدن ایـن جریان وابسـتگی هرگـز در فهرسـت تحریـم هـای متخاصـم هـم قـرار نمیگیر ند . معرفـی و واردات نژادهـای دام طیـور و زنبورعسـل نیـز از خطـرات جـدی امـروز و آینده کشـورهای در حـال توسـعه و ایران اسـت؛ از یک سـو نژادهای بومی مقاوم از صحنه خارج میشـوند و از دیگر سـو وابسـتگی روز افزون بـه واردات نژادهای دامی و طیور همـراه بـا وابسـتگی بـه دارو، تکنولـوژی تولیـد و فـرآوری، غـذای مناسـب و غیـره گسـترش خواهـد یافت. با توجه به ویژگی های ژنتیکی و رفتارهای تولید مثلی زنبورعسل حتی واردات قانونی ملکه های خارجی در حد وسیع و بدون رعایت ویژگی های فوق الذکر می تواندسبب فرسایش و اضمحلال نژاد بومی زنبورعسل در هر منطقه و اکوسیستمی شود. این اتفاق در کشورهایی مثل مصر و عربستان افتاده و به دلیل واردات بی رویه نژادهای اروپایی به کشورشان و جایگزینی نژاد های بیگانه بتدریج نژادهای بومیلامارکئی)مصری( و یمنیتیکا )یمنی( که از میلیونها سال پیش با شرایط خشک و نیمه خشک این کشورها سازگار شده بود در معرض انقراض قرار گرفته اند و نژادهای وارداتی نیز با شرایط اقلیمی این کشورها سازگار نبوده و نیاز دائمی به واردات این نژادها وابستگی این کشورها را به کشورهای مبدا به دنبال داشته است. بر اسـاس تحقیقات Alqarni و همکاران )2011 ،)زنبورعسـل نـژاد یمنـی از 2000 سـال قبـل از میـلاد در شـبه جزیره عربسـتان مـی زیسـته و در مقایسـه بـا نژادهـای وارداتـی اروپایـی خیلـی بهتربـا شـرایط سـخت ایـن منطقه ازجملـه گرمـای زیاد تابسـتان هـای عربسـتان سـازش یافته و بخصـوص در مناطق مرکزی شـبه جزیـره فقـط نـژاد یمنـی می توانـد زندگـی کند. مطالعات نشـان می دهند که زنبورعسـل نژادمصـری بزودی از دسـترس زنبـورداران مصـر خـارج می شـود هرچند کـه مارکرهای ژنتیکـی هنـوز وجـود ایـن نـژاد را در ایـن کشـور تاییـد مـی کنـد )2012., al et Cobey .)تحقیقـات مولکولـی روی ژنـوم میتوکندریایـی زنبورعسـل نـژاد مصـری )لامارکئـی( نشـان داد که ایـن نـژاد بدلیـل تلاقـی بـا نژادهـای تجـاری در حـال اضمحـلال و ناپدید شـدن اسـت )2017., al et Eimanifar .)به خطر افتادن و در معـرض انقـراض قـرار گرفتـن دو نـژاد فوق به دلیـل رفتارهای تولیـد مثلـی زنبور عسـل مـی باشـد. در واقع بـه دلیـل جفتگیری ملکـه زنبورعسـل در فضـای آزاد و خـارج از کنتـرل زنبـورداران،و دخالـت نرهـای حاصـل از ملکـه هـای وارداتـی در جفتگیـری بـا ملکـه هـا در مناطـق پـرورش ملکـه موجـب جایگزینـی تدریجـی نژادهـای بیگانـه در کشـور شـده و واردات بـی رویـه ملکـه هـای خارجـی مـی تواندجایگزینـی نژادهـای وارداتـی و از دسـت رفتن

نژادهـای بومـی منطقـه را بدنبـال داشـته باشـد .بـه همیـن دلیل و جهـت حفـظ نژاد یمنـی در عربسـتان ، وزیر کشـاورزی و محیط زیسـت عربسـتان از سـال 2018 تـا 2020 و بـه مـدت سـه سـال واردات ملکـه نژادهای خارجی زنبورعسـل را به این کشـور ممنوع کـرد )2019, news Arab.) عـلاوه بـر ایـن ویژگـی هـای ژنتیکـی و رفتارهـای تولیـد مثلـی زنبورعسـل مـی توانـد سـبب بـروز اتفاقـات ناخواسـته ای در اکوسیسـتم میزبان گردد کـه گاهی برای منطقه زیانبـار و غیر قابل

جب ران م ی گ ردد. بوجود آم دن زنبورعس ل افریقایی ش د ه)-Af honeybee ricanized )یـا زنبورهـای قاتـل)bee killer )در قاره آمریـکا از آن جملـه اسـت. ایـن زنبورهـا در سـال 1950 در برزیـل بـرای تلاقـی بـا زنبورعسـل ایتالیائـی و سـنتز نـژاد جدیـد مـورد اسـتفاده قـرار گرفـت و بـه دلیـل خـروج بچـه کندوهای ناخواسـته از کلنـی هـای تحقیقاتـی مشـکل سـاز شـد و در طـی سـه دهـه گذشـته علیرغـم تلاش هـای فـراوان محققین و دسـت انـدر کاران زنبورعسـل دنیا برای مهـار نمودن و کنترل این پدیده ناخواسـته، هیبریـد خشـن و نیـش زن ایجـاد شـده بـه دلیـل غیرقابـل کنترل بـودن جفـت گیریهـا، انتشـار نرهای حاصـل از ملکه هـای هیبرید و انتشـار بچـه هـای هـای حاصـل از ایـن کلنـی هـای هیبریـد، در سـال 1985 بـه آمریـکای شـمالی ،در سـال 1990 بـه جنوبکشـور امریـکادر ایالـت تگـزاس )2016., al et Ellis )و در سـال 1994 بـه ایالـت کالیفرنیـا )2018., al et Wei )وارد شـده و در سـالهای اخیـر محققیـن و مسـوولین کشـاورزی ایـالات متحـده چـاره را در پذیرفتـن ایـن معضـل و کنـار آمـدن بـا آن یافتـه انـد و بـه عبـارت دیگـر از رویارویـی بـا آن دسـت کشـیده و سـعی در کنتـرل ایـن هیبریـد در مناطـق مختلـف امریـکا و جلوگیـری از گسـترش آن و نیـز بهـره بـرداری از آن افتـاده انـد. اسـتفاده از ملکـه هـای وارداتـی و واردات غیـر قانونـی ملکـه هـای زنبورعسـل عـلاوه بـر به خطـر افتادن نـژاد بومی اکوسیسـتم میزبـان بعنـوان ذخیـره ارزشـمند ژنتیکـی سـازگار بـا شـرایط محیطـی و دشـمنان طبیعـی و بیماریهـای بومـی، احتمـال ورود

بیماریهـا و آفـات جدیـد و خانمـان برانـداز را نیـز بدنبـال دارد کـه بـه دلیـل عـدم تطابـق زیرگونـه یـا نـژاد میزبـان بـا دشـمن جدیـد و نیـز عـدم آشـنایی زنبـورداران بـا روشـهای مدیریتـی و کنتـرل عوامـل خسـارت زای جدید حتی خطـر نابودی گونه میزبـان را در اکوسیسـتم میزبـان بدنبـال دارد. ایـن تهدیدات بـا جزئیات دقیق در بخـش تهدیـدات زیسـتی تشـریح گردید ولی باید توجه داشـت ُرتولید گیاهی و حیوانـی و آبزیان ک ً ـه واردات واریتـه های ظاهـرا پ ولـی ناسـازگار و ضعیـف در مقابـل بیمـاری هـا و آفـات محلـی کـه حتـی خـود ناقـل امـراض و آفـات ناشـناخته و نـو میباشـند.

نتیجه گیری

بـا توجـه بـه نقـش حیاتـی زنبورعسـل در تولیـدات کشـاورزی و دخالـت مسـتقیم زنبورعسـل در گـرده افشـانی و تولیـد حـدود یـک سـوم غـذای انسـان و نظربـه مجمـوع خطـرات و پیامدهـای ذکرشــده توجــه دقیــق بــه ایــن خطــرات ضــروری اســت و بایــد بــا بــکار گرفتــن روشــها و مجموعــه اقدامــات پدافنــد غیرعامــل کشــور و بهــره گیــری از فعالیــت هــای فنــی و ابزارهــای قانونــی و مدیریتــی، از وارد شــدن خســارت هــای بیولوژیــک و تبعــات ســنگین مالی آن اجتنــاب نمــود. در ایــن راســتا لازم اســت بــا متخلفیــن و واردکننــدگان غیــر قانونیکــه بــرای تامیــن منافــع شــخصی، امنیــت غذایــی، منافــع ملــی و اســتقلال بلندمــدت کشـور را بـه مخاطـره مـی اندازنـد برخـورد قانونـی درخـور صورت گیــرد تــا از ادامــه ایــن وضعیــت نابســامان در کشــور جلوگیــری شـود و بـا متخلفینـی کـه بـرای ارائـه متـاع غیرقانونـی خـود نـه

تنهــا ابایــی ندارنــد بلکــه بــا وقاحــت کالای قاچــاق خــود را در ســایتها و مجــلات و روزنامــه هــای رســمی کشــور تبلیــغ مــی کننــد برخــورد قانونــی صــورت گیــرد. بــه عبــارت دیگــر بهــره گیــری از ابزارهــای قانونــی در ســازمان پدافنــد غیرعامــل بــرای بازدارندگـی، کاهـش آسـیب پذیـری و ارتقـای پایـداری ملـی در مقابــل بحرانهــا و تهدیــدات زیســتی زنبورعســل ایرانــی بعنــوان یکـی از ذخائـر ژنتیکـی ارزشـمند کشـور و تاثیـر گـذار در امنیـت غذایـی کشـور ضـروری اسـت. چـرا کـه واردات نژادهـای بیگانـه تهدیــدات جــدی از جملــه مــوارد زیــر در پــی خواهــد داشــت:

1 – نابودی نژادها و ژن های مقاوم بومی

2 – تشدید وابستگی به غرب برای وارد کردن مستمر و همیشگی واریته و نژادهای خارجی

3 -ایجاد فشارهای اقتصادی و سیاسی در زمان تحریم ها و افزایش آسیب پذیری کشور در مقابل کشورهای متخاصم

بـرای کنتـرل و جلوگیـری از واردات بیمـاری هـای جدیـد کـه از تهدیـدات زیسـتی مهـم بـرای صنعـت زنبـورداری مـی باشـند

جلوگیـری از واردات ملکـه هـا، زنبـوران پاکتـی و نوکلئوسـها. الزامـی اسـت ودر صـورت ضـرورت لازم اسـت واردات آنهـا، بـر

اسـاس قوانیـن و مقـررات قرنطینـه ای کشـور مبدا و مقصـد انجام شـود. زنبـور عسـل بـه عنـوان یـک حیـوان تحـت کنتـرل دارای مقـررات سـلامتی تعریـف شـده ای مـی باشـد. زنبورهـا بایدبـا مجوزکشـورهای تاییـد صلاحیـت شـده و بـا گواهینامـه بهداشـتی شـناخته شـدهاز کشـور مبـدا وارد شـوند. رعایـت مقـررات واصل سـازگاری بـا محیط جدید بـرای وارد کردن زنبورهـا دارای اولویت اساسـی و غیـر قابـل تردیـد مـی باشـد.

منبع ها:

اسـدی، ن. 1392 .پدافنـد غیرعامـل و ضـرورت ایجـاد بانـک ژن از ذخایـر ژنتیکی دامی کشـور، همایش ملی پدافند غیـر عامل در بخش

کشاورزی، صفحه 1208-1204.

علیزاده علی آبادی، ع. 1397 .جایگاه و کاربردهای پدافند غیر عامل در بخش کشاورزی ایران. انتشارات سون، 560 صفحه.

فلاحـی، ا.، شـکری، س.، قاضـی، ش. 1396 .فصلنامـه علمـی پژوهـش دانشـگاه علـوم پزشـکی لرسـتان، شـماره 19 ،جلـد 3 ،صفحـه

41-48.

طهماسـبی، غ.، پورقرایی، ح. 1379. ارزش زنبورعسـل در افزایشمحصولاتكشـاورزی ایران. اقتصاد،كشـاورزی و توسـعه، شـماره3 ،

صفحه 144ـ131.

طهماسـبی، غ.، عبـادی، ر.،اسـماعیلی، م. وكامبوزیـا، ج. 1377 .مطالعـه مرفولوژیكی زنبورعسـل معمولـی mellifera Apis در ایران

.مجلـه علومكشـاورزی و منابـع طبیعی اصفهـان، جلد 2 ،شـماره1 ،صفحـه 101 – 89.

طهماسـبی، غ.، عبـادی، ر.، افـروزان، ه.، فرشـینه عـدل، م.، بابایـی، م.، صحراگـرد، ا. و همـکاران. 1391 .ممیزی علوم زنبورعسـل،

دبیرخانـه ممیـزی توسـعه علـوم، وزارت علوم، تحقیقـات و فنـاوری، 134 صفحه.